و بالاخره در آخرین آیه این سوره مطلب را در باره اوصاف خدا به مرحله کمال رسانده ، مى فرماید: و براى او هرگز احدى شبیه و مانند نبوده است (و لم یکن له کفوا احد).

((کفو)) در اصل به معنى همطراز در مقام و منزلت و قدر است ، و سپس به هر گونه شبیه و مانند اطلاق مى شده است .

مطابق این آیه تمام عوارض مخلوقین ، و صفات موجودات ، و هر گونه

تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 443

نقص و محدودیت ، از ذات پاک او منتفى است ، این همان توحید ذاتى و صفاتى است ، در مقابل توحید عددى و نوعى که در آغاز تفسیر این سوره به آن اشاره شد.

بنابراین او نه شبیهى در ذات دارد، نه مانندى در صفات ، و نه مثلى در افعال ، و از هر نظر بى نظیر و بى مانند است .

امیر مؤ منان على (علیه السلام ) در یکى از خطبه هاى نهج البلاغه مى فرماید: ((لم یلد)) فیکون مولودا، ((ولم یولد)) فیصیر محدودا... و لا ((کف ء)) له فیکافئه ، و لا نظیر له فیساویه ((او کسى را نزاد که خود نیز مولود باشد، و از کسى زاده نشد تا محدود گردد،...

مانندى ندارد تا با او همتا گردد، و شبیهى براى او تصور نمى شود تا با او مساوى باشد)).

و این تفسیر جالبى است که عالى ترین دقایق توحید را بازگو مى کند (سلام الله علیک یا امیر المؤ منین .

نکته ها:

1 - دلائل توحید

توحید، یعنى یگانگى ذات خداوند و عدم وجود هر گونه همتا و شبیه براى او، گذشته از دلائل نقلى و آیات قرآن مجید، با دلائل عقلى فراوان نیز قابل اثبات است که در اینجا قسمتى از آن را به صورت فشرده مى آوریم :

1 - برهان صرف الوجود و خلاصه اش این است که خداوند وجود مطلق است ، و هیچ قید و شرط و حدى براى او نیست ، چنین وجودى مسلما نامحدود

تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 444

خواهد بود، چرا که اگر محدودیتى پیدا کند باید آلوده به عدم گردد، و ذات مقدسى که هستى از آن مى جوشد هرگز مقتضى عدم و نیستى نخواهد بود و چیزى در خارج نیست که عدم را بر او تحمیل کند بنابر این ، محدود به هیچ حدى نمى باشد.

از سوى دیگر دو هستى نامحدود در عالم تصور نمى شود، زیرا اگر دو موجود پیدا شود حتما هر یک از آنها فاقد کمالات دیگرى است ، یعنى کمالات او را ندارد، و بنابر این هر دو محدود مى شوند، و این خود دلیل روشنى است بر یگانگى ذات واجب الوجود (دقت کنید).

2 - برهان علمى هنگامى که به این جهان پهناور نگاه مى کنیم در ابتدا عالم را به صورت موجوداتى پراکنده مى بینیم ، زمین و آسمان و خورشید و ماه و ستارگان و انواع گیاهان و حیوانات ، اما هر چه بیشتر دقت کنیم مى بینیم اجزاء و ذرات این عالم چنان به هم مربوط و پیوسته است که مجموعا یک واحد منسجم را تشکیل مى دهد، و یک سلسله قوانین معین بر سراسر این جهان حکومت مى کند.

هر قدر پیشرفت علم و دانش بشرى بیشتر مى شود وحدت و انسجام اجزاى این جهان آشکارتر مى گردد، تا آنجا که گاهى آزمایش روى یک نمونه کوچک (مانند افتادن یک سیب از درخت ) سبب مى شود قانون بزرگى که بر تمام عالم هستى حکومت مى کند کشف گردد (همانگونه که در باره نیوتن و قانون جاذبه اتفاق افتاد).

این وحدت نظام هستى ، و قوانین حاکم بر آن ، و انسجام و یکپارچگى در میان اجزاى آن نشان مى دهد که خالق آن یکتا و یگانه است .

3 - برهان تمانع - دلیل علمى فلسفى دلیل دیگرى که براى اثبات یگانگى ذات خداوند ذکر کرده اند و قرآن در آیه 22 سوره انبیاء الهامبخش

تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 445

آن است برهان تمانع است ، مى فرماید: لو کان فیها الهة الا الله لفسدتا فسبحان الله رب العرش عما یصفون : اگر در زمین و آسمان خدایانى جز خداوند یگانه بود زمین و آسمان به فساد کشیده مى شد، و نظام جهان به هم مى خورد، پس منزه است خداوندى که پروردگار عرش است از آنچه آنها توصیف مى کنند! توضیح این دلیل را در جلد 13 صفحه 381 تحت عنوان برهان تمانع مشروحا؟ ذکر کرده ایم .

4 - دعوت عمومى انبیاء به خداوند یگانه - این دلیل دیگرى براى اثبات توحید است ، چرا که اگر دو واجب الوجود در عالم بود هر دو باید منبع فیض باشند، چرا که یک وجود بى نهایت کامل ممکن نیست در نور افشانى بخل ورزد، زیرا عدم فیض براى وجود کامل نقص است ، و حکیم بودن او ایجاب مى کند که همگان را مشمول فیض خود قرار دهد.

این فیض دو شاخه دارد: فیض تکوینى (در عالم خلقت )، و فیض تشریعى (در عالم هدایت ) بنابر این اگر خدایان متعددى وجود داشت باید فرستادگانى از نزد همه آنها بیایند، و فیض تشریعى آنها را براى همگان برسانند.

حضرت على (علیه السلام ) در وصیت نامه اش براى فرزند گرامى ش امام مجتبى (علیه السلام ) مى فرماید: و اعلم یا بنى انه لو کان لربک شریک لاتتک رسله و لراءیت آثار ملکه و سلطانه ، و لعرفت افعاله و صفاته ، و لکنه اله واحد کما وصف نفسه : بدان فرزندم اگر پروردگارت همتائى داشت فرستادگان او به سراغ تو مى آمدند و آثار ملک و سلطان او را مشاهده مى کردى ، و به افعال و صفاتش آشنا مى شدى ولى او معبود یکتا است همانگونه که خودش توصیف کرده است .

تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 446

اینها همه دلائل یگانگى ذات او است ، اما دلیل بر عدم وجود هر گونه ترکیب و اجزاء در ذات پاک او روشن است ، زیرا اگر براى او اجزاء خارجیه باشد طبعا نیازمند به آنها است ، و نیاز براى واجب الوجود غیر معقول است .

و اگر اجزاء عقلیه (ترکیب از ماهیت و وجود یا از جنس و فصل ) منظور باشد آن نیز محال است ، زیرا ترکیب از ماهیت و وجود فرع بر محدود بودن است ، در حالى که مى دانیم وجود او نامحدود است و ترکیب از جنس و فصل فرع برداشتن ماهیت است چیزى که ماهیت ندارد جنس و فصل هم ندارد.

2 - شاخه هاى پر بار توحید

معمولا براى توحید چهار شاخه ذکر مى کنند:

1 - توحید ذات (آنچه در بالا شرح داده شده ).

2 - توحید صفات یعنى صفات او از ذاتش جدا نیست ، و نیز از یکدیگر جدا نمى باشد، فى المثل علم و قدرت ما، دو وصف است که عارض بر ذات ما است ، ذات ما چیزى است و علم و قدرت ما چیز دیگر، همانگونه که علم و قدرت نیز در ما از هم جدا است ، مرکز علم روح ما است ، و مرکز قدرت جسمانى بازو و عضلات ما، ولى در خداوند نه صفاتش زائد بر ذات او است ، و نه جدا از یکدیگرند، بلکه وجودى است تمامش علم ، تمامش قدرت ، تمامش ازلیت و ابدیت .

اگر غیر از این باشد لازمه اش ترکیب است ، و اگر مرکب باشد محتاج به اجزاء مى شود و شى ء محتاج هرگز واجب الوجود نخواهد بود.

3 - توحید افعالى یعنى هر وجودى ، هر حرکتى ، هر فعلى در عالم است به ذات

تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 447

پاک خدا برمى گردد، مسبب الاسباب او است و علت العلل ذات پاک او مى باشد، حتى افعالى که از ما سر مى زند به یک معنى از او است ، او به ما قدرت و اختیار و آزادى اراده داده ، بنابر این در عین حال که ما فاعل افعال خود هستیم ، و در مقابل آن مسؤ ولیم ، از یک نظر فاعل خداوند است ، زیرا همه آنچه داریم به او بازمى گردد (لا مؤ ثر فى الوجود الا الله ).

4 - توحید در عبادت : یعنى تنها باید او را پرستش کرد و غیر او شایسته عبودیت نیست ، چرا که عبادت باید براى کسى باشد که کمال مطلق و مطلق کمال است ، کسى که از همگان بى نیاز است ، و بخشنده تمام نعمتها، و آفریننده همه موجودات ، و این صفات جز در ذات پاک او جمع نمى شود.

نوشته شده در جمعه 92 فروردین 9ساعت ساعت 9:43 صبح توسط مشتعلی| نظر بدهید