فرهنگی ،مذهبی
زکات در آیینه قرآن و حدیث نویسنده: مهدی سلطانی مقدمه در اصلاح ساختار جامعه و تطهیر زندگی، تزکیه نفوس و تألیف قلوب مردم، نقش به سزایی دارد. و برکت، عامل توسعه عمر و گسترش زندگی، تجارت مستقیم با خداوند، ذکر عملی و. .. که در لسان آیات و روایات، عمق باور مؤمنان و عرف جامعه، در شأن این واجب الهی، جاری و ساری است از جایگاه ویژه این عبادت اجتماعی و ضرورت اهتمام به آن خبر میدهد. مفهوم رشد و نمو کردن و زیاد شدن میباشد.(1) و جمله «زکا الزرع یزکو زکاء» به معنای رشد کردن کشتزار و محصولات میباشد.(2) به طور کلّی خلاصه چیزی یا برگزیده آن را میگویند.(6) رسیده باشد و دادن آن به مستحقان، و بدین نام نامیدن، به امید برکت یافتن و یا برای پاکیزه کردن نفس یا نمو دادن به خیرات و برکات است.(7) و به کمکهای واجب و مستحب گفته میشود. آمده است، از قول حضرت امام علی علیهالسلام نقل میکرد، در اثنای آن گریه کرد و فرمودند: درمان دردهای اقتصادی جامعه محسوب میشود؛ چنان که اگر برای عضوی از بدن کسی ناراحتیای پیش بیاید او را از حرکت میاندازد، در جامعه نیز اگر گروهی با مشکلات مالی روبهرو شوند، حرکت آن جامعه فلج میشود. به آنها بر من واجب کرده است، پرداخت کنم. سؤال شد: شما نیز با آن مقام بزرگی که دارید به سبب تأخیر زکات از خدا میترسید؟ فرمودند: بله.»(9) امتها به علّت نپرداختن آن است.»(10) و امر به معروف و نهی از منکر است.»(11) نیز فرمودند: یا علی! ده گروه از امّت من کافر میشوند که یکی از گروهها کسانی هستند که زکات نمیپردازند.(13) و هر که زکات نپردازد، برای او نه نمازی است و نه حجّی و نه جهادی.(14) از وظایف مهم شرعی و اسلامی ماست زیرا: شدن از مدار ایمان و اسلام است؛(19) حضرت امام عصر علیهالسلام به مرگ محکوم میشوند؛(20) زکات مردم را بگیر و بر آنها درود فرست؛(22) برجسته زکات را میرساند.(23) که 27 مورد در کنار نماز آمده است. زکات را مانند اقامه نماز واجب دانسته و از شعائر دینی و علایم ایمان به حساب آوردهاند؛ کلی درباره این که چه مقداری گرفته شود و در چه موردی گرفته نشود، ساکت میباشند، که ظهور دارد در این که زکات در کل اموال لازم است؛ زکات مأخوذه را در این مصارف به کار بیندازد؛(25) وجوب زکات دانسته و نوشته است: هم ظاهر آیه این امر را میرساند و هم اخبار بسیاری که از طریق ائمه اهل بیت علیهمالسلام و از غیر ایشان نقل شده است.»(28) وجوب زکات از معصومان علیهمالسلام نقل گردیده لازم است به برخی دیگر از آنها اشاره کنیم: سبب آن محبوس است و زکات خشم پروردگار را خاموش میکند.» میخورد و کسی که قرض میکند و نیت پرداخت آن را ندارد.» است و به احادیث زیادی استناد شده که از جمله آنها قول پیامبر است که فرمودند: بنی الاسلام علی خمسٍ، و سپس از جمله پنج مورد، ایتاء زکات را ذکر کرده است.»(32) و علمای اهل سنّت نیز گفتهاند: استدلال به آیات و روایات بینیاز است. مشترکات همه ادیان آسمانی است و آیات بسیاری در قرآن کریم گواه این مدعاست.(35) نیست که صرفا مبتنی بر یک نوع وصیت و سفارش اخلاقی باشد؛ بدین جهت که مردم رغبت به برّ و نیکی پیدا کنند و از بخل بپرهیزند، بلکه فریضهای الهی است و بی اعتنایی به آن فسق است و منکر وجوب آن، کافر میباشد.(36) نوع سوم غلات چهار گانه، یعنی گندم، جو، خرما و کشمش.»(37) اشیاءٍ فی الذهب و الفضّة و الابل و البقر و الغنم و الحنطة و الشعیر و الزّبیب و عفا عمّا سوی ذلک.»(38) و نقره و شتر و گاو و گوسفند و گندم و جو و خرما و کشمش، و غیر اینها را معاف کرد.» موارد، اختلافی نیست: و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضَة مِنَ الله و الله عَلیمٌ حکیم»(40) و تألیف قلوب در آنها به وجود میآید؛ آثار فردی زکات امام صادق علیهالسلام فرمودند: که مشغول طواف خانه کعبه بود، تنها یک دعا میکرد و آن این بود که خدایا مرا از بخل دور بدار.(43) در روایات نیز آمده است: که زکات مال خود را بدهد و از آنچه خداوند در مال او واجب نموده است، در مورد مؤمنان بخل نکند.»(46) است که اهل تقوی و ایمان و زکات باشند.»(48) کارهای مشکل او را آسان میکنیم.» پروردگار را فرو مینشاند.» شما را میپوشانم.(51) . و ادای زکات مال [از آن جمله است].» برادرم از دنیا رفته است و زکات زیادی به عهدهاش بود، من آنها را پرداخت کردم، امام فرمودند: «با این عمل مشکل او بر طرف میشود.»(56) که خود مثل فقرا شود را برطرف مینماید.(60) بهتر مورد توجه و عمل قرار میگیرد. قرآن کریم میفرماید: برادر دینی شما هستند.(63) مهر و محبت در دلها فروزان میشود و این دوستی و محبت در تعاون و یاری رساندن به یکدیگر و حفاظت از دستاوردهای جامعه اسلامی نقش مهمی دارد. و فرهنگی را ایجاد نمود و یا آنچه را که قبلاً احداث شده است، توسعه داد و با دعوت از کارشناسان دینی و علما و اساتید، پایگاه علمی و اعتقادی مردم را تقویت نمود. با فقر، گرسنگی، کمبودها و مشکلات یا نابسامانیهای اجتماعی توجه جدی به مسئله زکات میباشد. امیرمؤمنان علیهالسلام فرمودند: در روز قیامت توانمند را به همین دلیل بازخواست خواهد کرد.»(65) مگر به سبب گناهان اغنیا.»(66) و زمینههای وقوع سرقت، دریافت رشوه، خیانت و... از بین میرود. زمینهساز بسیاری از مفاسد اجتماعی است از جامعه رخت بر میبندد و تمام افراد بیکار شاغل میگردند و از انزوا و گوشهگیری، نا امیدی و بدبینی و حقارت رهایی یافته؛ تلاش، نشاط و حضور در صحنهها جایگزین آنها میشود.(67) تأمین شود، افراد جامعه به یک نوع رفاه نسبی دست مییابند. در نتیجه دلها نسبت به هم مهربان و نیرهای انسانی متمرکز میگردند و همه پشتیبان یکدیگر خواهند بود. تطمیع آنان بیمه خواهند بود. مراجع دینی، سبب آرامش، دلگرمی و اتصال به علمای ربّانی خواهد شد که این امر نیز خود وسیله اقتدار و عزت اسلامی و ملی میباشد.(68) ذو فضل علی العالمین»(69) انواع بلاها و خطرات را از سایر مردم دفع میکند و اگر زکات این گروه نبود، همه یکجا نابود میشدند.(70) خطر قرار میدهد و زکات، فقر را از بین میبرد و آبروی انسانها را حفظ میکند. و اطفال فقیری را به جا گذاشته، آیا میتوانیم از زکات به آنها بدهیم؟ فرمودند: و باید آبرو و موقعیت آنان در جامعه حفظ شود و زندگی آنها تا رسیدن به حد بلوغ و رشد لازم تأمین گردد. اما اگر این اطفال بالغ شدند و حق را فهمیدند ولی با لجاجت از آن دست کشیدند، از زکات به آنها ندهید؛ زیرا سزاوار نیست زکات از افراد مؤمن گرفته و به منحرفان لجوج داده شود.»(71) گروه لازم دانسته و یک دسته از آنان افرادی از رؤسا و سرشناسانی هستند که اگر حمایتهای مالی از آنان به عمل آید، ابتدا خودشان و سپس قبیله آنان به اسلام جذب میشود. هر زمان ولیّ امر مسلمین میتواند این کار را انجام دهد. ضعیف الایمان پرداخت کرد که اگر به حال خود رها شوند، وسوسههای دشمنان در آنان ایجاد شک مینماید. اسلام برای پایداری آنان در دین، مشکلات اقتصادی ایشان را حل میکند.(73) را پذیرفته و از مدار شرک خارج شدهاند، ولی هنوز معرفت محمّد صلیاللهعلیهوآله در قلبشان رسوخ نکرده است. پس پیامبر اسلام و بعد از آن حضرت، مؤمنان، باید سهمی از زکات را صرف این گونه افراد کنند تا محبت و معرفت آنان تثبیت شود.(74) آثار ترک زکات دو برابر، هزینه در راه اشرار و گناه، محروم شدن از رحمت، قبول نشدن نماز و عبادات، اخراج از مسجد، هم ردیفی با رباخواران.(75) در راه باطل صرف خواهد کرد.» یمش فی حاجة ولیّ الله ابتلی بأن یمشی فی حاجة عدوّ الله.»(78) راه معصیت خداوند گرفتار میشود و هر کس در حلّ مشکلات ولیّ خدا گامی بر ندارد، خداوند او را بر تلاش و حرکت در راه حلّ مشکلات دشمن خدا گرفتار میکند.» خود را از او دریغ کند.»(79) و به صورت او پرتاب میشود.»(80) را از مسجد اخراج کرد و فرمودند: شما که زکات نمیدهید از مسجد بیرون بروید.»(82) میآید؛ زیرا سه نوع سارق داریم که یکی از آنان کسی است که زکات نمیدهد.(83) پی نوشتها: سوره احزاب (33) آیه 33 ؛ سوره مجادله (58) آیه 13. آیةالله سید محمد شیرازی، ص 190ـ193. برداشت از سایت راسخون با اجازه آجرکم عند الله آیات قرآن درباره زکات (( وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُون )) و آنچه می دهید از ربا تا اینکه بیفزاید در مالهای مردم ، بدانید که زیاد نمیشود آن مال نزد خدا و برکت در آن مال نیابد و آنچه میدهید از زکات که میخواهید ثواب خدا و رضای او را آنگروه زیاد کننده اند مال خود را. (( إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّکَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ )) البته کسانی که ایمان آوردند و کارهای خوب کردند و بپا داشتند نماز را و دادند زکات را از برای آنهاست اجر آنها در نزد پروردگار خود و نه ترسی در قیامت بر آنهاست و نه ایشان اندوهناک شوند. (( وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ )) و برپا بدارید نماز را و بدهید زکات را و رکوع کنید با رکوع کنندگان. (( وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنکُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ )) و یاد آورید هنگامی که عهد گرفتیم ما از شما بنی اسرائیل که عبادت مکنید مگر خدا را و احسان کنید به پدر و مادر و خویشان نزدیک خود و یتیم ها و فقیرها و به زبان خوش با مردم تکلم کنید و نماز کنید و زکات بدهید.بعد رو گردانیدید از این عهد مگر کمی از شما یهودی ها و شما از برگشتگان از پیمان و عهد شکنان شدید. (( وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَمَا تُقَدِّمُواْ لأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ )) و برپا دارید نماز را و بدهید زکات را و آنچه پیش میفرستید از برای خدا از خیر و نیکی می یابید آنرا نزد خدا البته خدا به هرچه میکنید بینا است. (( لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ )) خوبی شما به این نیست که بگردانید روهای خودتان را در عبادت به مشرق و مغرب ( همچنانکه یهود و نصاری چنین میکردند ) ولیکن خوب و رستگار کسی است که ایمان آورد به خدا و به روز قیامت و ملائکه و قرآن و تمام پیغمبران و بدهد مال خود را در راه دوستی خدا به خویشان خود و یتیمها و فقیرها و تهی دستان در غربت و سوال کنندگان و در راه آزاد کردن بندگان بدهد و نماز گذارد و زکات دهد و وفا کنند به عهد خود اگر عهدی کرده باشند و صبر کنند در تنگ دستی و در بیماری و در وقت جنگ با کفار ، اینها که دارای این اوصافند که ذکر شد اینها راستگویند در ایمان و پرهیزکارند از عصیان. احادیث درباره زکات از اموال آنان صدقه بگیر تا آنان را پاکیزه و تزکیه نمایی، پیامبر خدا (ص) دستور داد که سخنگویش در بین مردم اعلام کند که: خدای متعال زکات را بر شما واجب کرد همانگونه که نماز را بر شما واجب کرد.وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 3 اهل بیت (ع). بحارالانوار جلد 68 صفحه 332 و خاندانش باد شنیدم که میفرمود: زکات پل اسلام است، پس کسی که زکات بپردازد از پل میگذرد، و کسی که آن را نگهدارد به پایین سقوط خواهد کرد، و پرداخت زکات خشم پروردگار را فرو مینشاند. بحارالانوار جلد 77 صفحه 407 که هیچ یک از آنها بدون دوتای دیگر سودی ندارد، آنها عبارتند از: نماز، زکات و ولایت.بحارالانوار جلد 68 صفحه 386 1- فرمان به نماز و زکات داده است. پس کسی که نماز بجا بیاورد ولی زکات را نپردازد، نمازش از او پذیرفته نمیشود. 2- فرمان به سپاسگذاری از خود و پدر و مادر داده. پس کسی که از پدر و مادرش قدردانی نکند، شکر خدا را هم بجا نیاورده است. 3- فرمان به تقوای الهی و صله رحم داده است. پس کسی که صله رحم انجام ندهد، تقوای الهی را مراعات نکرده است.وسائلالشیعه جلد صفحه 13 فلانی بلند شو، فلانی بلند شو، فلانی بلند شو... تا اینکه پنج نفر را بیرون کرد و فرمود: از مسجد ما خارج شوید و شما که زکات نمیپردازید در مسجد ما نماز نخوانید.وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 10 اگر خدا خوبی بندهای را بخواهد، فرشتهای از خزانهداران بهشت میفرستد تا سینه او را مسح کند و قلب او را برای پرداخت زکات سخاوتمند سازد. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 10 محبوبترین مردم پیش خدا سخاوتمندترین آنهاست، و سخاوتمندترین فرد کسی است که زکات مالش را بپردازد و در مورد واجب مالی خود نسبت به مومنان بخل نورزد. وسائلالشیعه جلد صفحه 5 خداوند بر این امت چیزی دشوارتر از زکات واجب نکرده است، در زکات است که خیلی از آنان به هلاکت می رسند. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 15 امت من تا وقتی که خیانت نکنند و امانتها را رد کنند و زکات را بپردازند، در خیر و سعادت خواهند بود، ولی هر گاه چنین نکنند به قحطی دچار خواهند شد. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 13 بیماران خود را با صدقه مداوا کنید و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بیمه کنید .وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 6 زکات، گناهان را از بین میبرد. بحارالانوار جلد صفحه 332 ای جابر ... زکات روزی انسان را زیاد می کند. بحار الانوار جلد 78 صفحه 183 زکات قرار داده شده، تا خوراک نیازمندان و مایه افزایش ثروت آنان باشد. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 4 خداوند ایمان را مایه پاکیزگی شما از شرک قرار داد و نماز را مایه دورشدن شما از تکبر قرار داد و زکات را بخاطر پاکیزگی جان و روان و افزایش روزی واجب کرد. الاحتجاج صفحه 99 با پرداخت زکات از ثروت کسی کم نشده، همانطور که با خودداری از پرداخت آن ثروت کسی زیاد نشده است. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 12 کسی که به اندازه یک قیراط از زکات واجب را نپردازد ، به دین یهود یا نصاری مرده. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 18 کسی که به وزن یک قیراط از زکات واجب را نپردازد مومن و مسلمان نیست و مصداق فرموده خداست (که بنده بعد از مرگ می گوید:) خدایا مرا برگردان تا بعدها کار شایسته انجام دهم. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 18 مقصود از ماعون (در قرآن) زکات واجب است، بازدارنده زکات همانند رباخوار است، کسی که زکات مالش را نپردازد مسلمان نیست .بحارالانوار جلد 96 صفحه 29 کسی که از پرداخت زکات خودداری کند هنگام مرگ تقاضای برگشت به دنیا خواهد کرد و او مصداق فرموده خداست که : خدایا مرا به دنیا برگردان شاید بعدها کار شایسته انجام دهم. (یعنی زکات بپردازم). وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 14 هنگامی که از پرداخت زکات خودداری شود، زمین برکاتش را باز خواهد داشت. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 14 هنگامی که زکات پرداخت نشود فقر و نیاز بروز خواهد کرد. اصول کافی جلد 1 صفحه 448 خداوند بواسطه نمازگزاران شیعه بلا را از شیعیانی که نماز نمیخوانند دفع میکند، و اگر همه نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد. و خداوند بخاطر زکات پردازان شیعه بلا را از کسانی که زکات نمیدهند دفع میکند و اگر همه زکات را ترک کنند نابود خواهند شد. اصول کافی جلد 2 صفحه 451 نماز هشت گروه پذیرفته نمیشود، یکی از آنان کسانیاند که از پرداخت زکات خودداری میکنند. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 16 وقتی که قائم آل محمد(عج) قیام کند مانعالزکات (کسی که اهل پرداخت زکات نیست) را گرفته گردنش را میزند. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 20 بندهای که از پرداخت مقداری از زکات واجب خودداری کند خداوند روز قیامت آن مال را بصورت اژدهایی از آتش قرار میدهد که در گردن آن شخص پیچیده و گوشت او را میدرد، تا اینکه از حسابرسی آزاد گردد و آن فرموده پروردگار (در قرآن) است که فرمود: آنچه را بخل ورزیدند، روز قیامت طوق گردنشان خواهد شد. (یعنی آنچه از زکات ندادند.) وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 11 امام صادق(ع) فرمود: زکات قرار داده شده تا آزمایش ثروتمندان و کمک به فقرا باشد، اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند هیچ مسلمان نیازمندی باقی نمیماند و با آنچه که خدا واجب کرده بینیاز میگردد و مردم فقیر و محتاج و نیازمند و گرسنه و برهنه نمیشوند مگر بواسطه گناهان ثروتمندان. شایسته است که خداوند رحمت خود را از کسانی که حق خدا را در ثروت خود ادا نکنند باز دارد. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 4 همانا بخیل حقیقی کسی است که زکات واجب مالی خود را نپردازد و در راه رفع مشکلات بستگان خویش خرج نکند در حالی که در موارد دیگر افراط و اسراف میکند. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 21 (و نمیدهند)، و کسی که قرض میکند ولی قصد پرداخت ندارد. میزان الحکمه جلد 4 صفحه 221 رسول خدا(ص) بر نه چیز زکات قرار داد: گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو، و گوسفند و غیر از اینها را بخشید. وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 34 به خدا قسم، زکات برای آنان است که در کتاب او (قرآن) نامشان بیان شده است: فقرا، بیچارگان، جمعآورندگان آن، کسانی که با گرفتن زکات قلبهایشان نسبت به اسلام نرم میشود، در (آزادی) بندگان، بدهکاران، راه خدا و کسی که در راه مانده است. اینها تکلیف واجب از سوی پروردگار است . بحارالانوار جلد 96 صفحه 56 به خانواده مسلمانان از زکات میپردازم برای آنان از زکات لباس و غذا میخرم و چنین میپندارم که این برای آنان خیر و مصلحت است. امام صادق(ع) فرمود: مانعی ندارد. بحارالانوار جلد 96 صفحه 60 صدقه (زکات) برای ثروتمند و کسی که عاقل و تندرست است و کسی که شغل و حرفهای دارد حلال نیست. گفتم: معنای این حرف چیست؟ فرمود : روا نیست که صدقه و زکات بگیرد در حالی که میتواند از آن استفاده نکند. بحارالانوار جلد 96 صفحه 66 به پنج گروه زکات پرداخت نمیشود: فرزند، پدر و مادر، همسر و بنده (کنیز و غلام) چون انسان مجبور است به آنان نفقه بدهد. (چون آنان واجبالنفقهاند). بحارالانوار جلد 96 صفحه 64 زکات فطره بر هر مسلمانی واجب است، کسی که آنرا نپردازد بیم آن میرود که فوت شود. پرسیدند فوت چیست؟ فرمود: مرگ. بحارالانوار جلد 96 صفحه 109 کسی که زکات فطره را بپردازد، خداوند کمبود زکات واجب او را تکمیل میکند. بحارالانوار جلد 96 صفحه 105 منظور زکات فطره است چون همه مردم ثروت ندارند (تا زکات سال بر آنان واجب شود) و اما زکات فطره بر فقیر و ثروتمند و کوچک و بزرگ واجب است. بحارالانوار جلد 96 صفحه 104 تکمیل روزه به پرداخت زکات فطره است، همانطور که صلوات و درود بر پیامبر (در تشهد) تکمیل نماز است، زیرا کسی که روزه بگیرد ولی عمداً زکات را نپردازد روزهای برای او نیست. (یعنی روزهاش پذیرفته نمیشود). وسائلالشیعه جلد 6 صفحه 221 به هر یک از اعضای تو زکاتی واجب برای خدا در عهده توست، بلکه بر هر مویی بلکه بر هر نگاهی (زکاتی بر عهده داری) زکات چشم نگاه با عبرت و چشمپوشی از شهادت و امثال آن است، و زکات گوش، گوشکردن به علم و حکمت و قرآن است. بحارالانوار جلد 96 صفحه 7 فرمود هر گاه مردمان پیمان شکنند ، دشمن بر آنان چیره گردد، و هیچ قومى ستم نکردند مگر اینکه کشتار در میان آنان زیاد شد، و منع نکردند گروهى زکاة را مگر اینکه آسمان بارانش را از ایشان دریغ داشت، و هر قومى که در میانشان زنا شیوع داشت مرگ ناگهانى در آن جمعیت فراوان بود، هر قومى که کم فروشى کردند گرفتار قحط سالى شدند. ارشاد القلوب جلد 1 صفحه 175 او گفت شبی در خواب دیدم یک نفر در حال احتضار است ما به عیادت او رفته ایم ، از علمای عراق آقا نورالدین و آقای حاج محمد خان و آقای سید احمد تشریف دارند.دیدم دو نفر طرف پای محتضر نشسته اند به او می گویند یا یهودی بمیر و یا نصرانی آنها اصرار میکنند آقایان هم چیزی نمی گویند ، بالاخره او گفت نصرانی می میرم و از دنیا رفت. هیچ خبر نبود برگشتم ، در مراجعت یک نفر از دوستان به من گفت فلانی مریض است ( نام همان شخص را برد ) بیا برویم از او عیادت کنیم من خبر مریضی او را تا آنوقت نشنیده بودم. رفتم وقتیکه وارد شدم دیدم حضار مجلس همانهایی هستند که دیشب در خواب دیده بودم آن سه نفر آقایان نامبرده از علماء تشریف داشتند ولی آندو نفر زا که طرف پای او نشسته بودند ندیدم ، مریض همانروز از دنیا رفت گوینده نام مریض را نبرد ، پرسیدم تارک حج بود ( چون در باب تارک حج روایت هست که یا یهودی بمیر و یا نصرانی ) گفت : نه.گفتم یقینا مانع زکات بوده گفت بلی ، معلوم شد که همین بوده چون در خبر هست که هرکس یک قیراط از زکات را منع نماید اگر بمیرد مخیر میکنند او را که یا یهودی و یا نصرانی بمیرد. الکلام یجر الکلام جلد 2 صفحه 252 ، پند تاریخ جلد 5 صفحه 237 برداشت از وبلاگ بسوی خدا با اجازه آجرکم عند الله خمس در قرآن و حدیث ریشه مالیات خمس، آیه شریفه قرآن است: وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ ... بدانید هرگونه غنیمتى به دست آورید، خمس آن براى خدا و براى پیامبر و براى نزدیکان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه از آنان است، اگر به خدا و آن چه بر بنده خود در روز جدایى حق و باطل نازل کردیم ایمان آوردهاید ... آیه در موردى خاص یعنى در روز بدر و رویارویى دو گروه مسلمان و کافر نازل شده است. لیکن سخن در باره واژه «غنیمت» در این آیه است که آیا معناى آن هر چیزى است که انسان در زندگى به دست مىآورد، یا مخصوص غنائم جنگى است؟ غنیمت، اعم از دستاوردهاى میدان جنگ است و مراد، هر چیزى است که انسان به دست مىآورد. به برخى از تعابیر اهل لغت اشاره مىشود: مىآورد، دستاورد، آن چه بىمشقت به دست مىآید، هر چه که از دشمن یا دیگرى به دست مىآید. مالک آن نبوده، سپس مخصوص به چیزى شده که از مشرکین گرفته مىشود. انسان به دست مىآورد. قرآن کریم، واژه «مغنم» را در موردى به کار برده که انسان چیزى به دست مىآورد، هر چند از راه غیر جنگ، بلکه از طریق کار عادى دنیوى یا اخروى باشد و از آن با تعبیر «مغانم کثیره» یاد کرده است. در روایاتى هم کلمه مغنم و غنیمت و غُنم به کار رفته که حضرت رسول (ص) آنها را در معناى بهشت، آثار ماه رمضان به کار برده است. عرب بر مىآید که معناى آن مطلق دستاورد انسان است، چه از دشمن یا غیر او. در دورههاى اخیر، به عنوان یک اصطلاح شرعى در مورد غنایم جنگى به کار رفته است و آیه یاد شده در اولین نبرد مسلمانان، تحت فرمان پیامبر خدا (ص) نازل شده است و این کاربرد، تطبیق مفهوم کلى آن بر یک مورد خاص است. مفهوم آن را تخصیص نمىزند و دایره مفهوم عام آن را محدود نمىسازد. اینک مرورى بر روایات در این مورد داشته باشیم: 1. وجوب خمس در معدن از باب غنیمت اهلسنت متفقند که در رکاز (گنجینه طلا و نقره) خمس است و در معادن اختلاف دارند و حنفیه و مالکیه در آن به وجوب خمس قائلاند و شافعیه و حنبلىها به یکچهلم. حنفىها در وجوب خمس در معادن، به قرآن و سنت و قیاس استدلال کرده و آیه وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْء فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ را ذکر کرده و معدن را غنیمت شمردهاند و از سنت هم به این حدیث نبوى که فرموده است: در عجماء و بئر و معدن چیزى بر عهده نیست، ولى در رکاز خمس است رکاز ش امل معدن و گنج مىشود، چون در جایى نهان است، چه از سوى خدا یا مخلوق. همچون ابنعباس، ابوهریره، جابر، عباده بن صامت، انس بن مالک، وجوب خمس در این موارد را روایت کردهاند. در معدن چیزى نیست، ولى در رکاز خمس است.» شعبى گفته است: رکاز، گنج معمولى است. چاه، حیوان فرار کرده، غرامتى نیست، اما در رکاز خمس است. نشانهها گنج مىیابیم، حضرت فرمود: در آنها خمس است. 2. خمس در سود کسب پیامبر خدا (ص) دستور داد از هر چه انسان به دست مىآورد، چه سود کسب یا جز آن، خمس داده شود. برخى از روایات چنین است: شما هستند و جز در ماههاى حرام دسترسى به شما نداریم. به ما توصیه جامعى بفرما که اگر به آن عمل کنیم وارد بهشت شویم، دیگران را هم به آن فرا بخوانیم. پیامبر (ص) فرمود: شما را به چهار چیز فرمان مىدهم و از چهار چیز نهى مىکنم. شما را فرمان مىدهم به ایمان به خدا، آیا مىدانید ایمان چیست؟ شهادت به یکتایى خدا، اداى نماز، پرداخت زکات و دادن خمس غنائم. چرا که آنان در غیر از ماههاى حرام از قبیله خود نمىتوانستند بیرون روند، چون از مشرکان مىترسیدند. پس مقصود از غنائم، یعنى آن چه به دست مىآورند. قبیله ذىرعین، معافر و همدان نوشت: «اما بعد، فرستاده شما برگشت و یکپنجم خمس خدا را از غنایم پرداختید». و دستور داد که صدقه و خمس را به دو فرستادهاش ابى و عنبسه یا هر که را این دو بفرستند بپردازند. شده و نماز خوانده، زکات پرداختهاند و خدا و رسولش را اطاعت کرده و خمس درآمدها را براى خدا پرداخت کردهاند». خاص پیامبر را و آن چه را خداوند بر مؤمنان به صورت صدقه واجب ساخته مىپردازید». داد و خمس غنیمت و سهم پیامبر را پرداخت ...». زکات داد و از خدا و پیامبرش اطاعت کرد و خمس غنائم را پرداخت». جنگهایى را که در آنها شرکت داشتند بپردازند، بلکه خمس و صدقهاى را که در اموال آنان بوده مىطلبیده است. از آنان خمس مىطلبید، بدون آنکه شرط کند وارد جنگ شده باشند و غنائمى به دست آورده باشند. و تقسیم آنها پس از استخراج خمس آنهایند و هیچیک از جنگجویان مالک چیزى جز آنچه از لباس و سلاح کشته به دست مىآورند، نیستند وگرنه دزدى کردهاند. پس وقتى اعلان جنگ و جداکردن خمس غنائم در دوران پیامبر (ص)، از شؤون پیامبرخدا (ص) است، درخواست خمس از مردم و تأکید بر آن در نامهها و قراردادها براى چیست؟ معلوم مىشود آنچه را مىطلبیده، مربوط به غنائم جنگ نبوده است. به امام جواد (ع) نوشت: آیا خمس بر همه چیزهایى است که کسى بهره مىبرد، کم باشد یا زیاد؟ از همه انواع درآمد و بر صنعتگران هم هست؟ و چگونه است؟ امام (ع) نوشت: «خمس پس از مؤونه و مخارج است.» کیفیت پرداخت و محاسبه خمس هم یاد شده است. به دست آورند، کم باشد یا زیاد، خمس دارد.» نسبت به هر درآمد دلالت دارد. پی نوشت: (1). انفال: 41. ص 35- 36؛ سنن نسائى، ج 1، ص 323 و منابع دیگر. منابع: آیت الله شیخ جعفر سبحانى ترجمه: جواد محدثى،درسنامه گزیده سیماى عقاید شیعه (خلاصه ترجمه کتاب دلیل المرشدین الى الحق الیقین)، ص: دلایل وجوب خمس در روایات ائمّه علیهم السلام خمس علاوه بر غنایم جنگى، در موارد یاد شده نیز واجب است: 1. معادن و آهن و روى، چیزى واجب هست؟ فرمود: 2. گنج عبیداللَّه بن على معروف به حلبى مىگوید: از امام صادق علیه السلام در مورد گنج پرسیدم که چه مقدار از آن را باید پرداخت؟ 3. جواهراتى که با غوّاصى به دست مىآید مرجان، باید خمس آنها پرداخت شود. به دست مىآید پرسیدم، امام علیه السلام فرمود: 4. زمینى که کافر ذمى از مسلمان بخرد کافر ذمّى، زمینى را از مسلمان بخرد، باید 1پنجم آن را بپردازد. 5. مال حلال مخلوط به حرام تشخیص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن معلوم نباشد، باید خمس تمام مال را به مقام امامت و رهبرى بپردازد. امیرمؤمنان علیه السلام آمد و گفت: ثروتى را گرد آوردهام که حلال و حرام آن را از هم نمىشناسم. حضرت فرمود: واجتَنِبْ ما کان صاحبُهُ یُعْلَم. و خدا به 1پنجم آن راضى مىشود، وهر مالى که صاحبش را مىشناسى به خود او باز گردان. 6. درآمدهاى کسب و تجارت مالى به دست آورد، چنانچه سودى که از آن حاصل شده از هزینههاى سالانه او و کسانى که متکفل هزینه زندگى آنهاست، زیاد بیاید، 1پنجم مازاد آن را باید به امام بپردازد. «لا یحلّ لأحد أن یشترى من الخمس شیئاً حتى یصل إلینا حقنا» که مىفرمود: «من اشترى شیئاً من الخمس لم یعذره اللَّه اشترى ما لا یحلّ له خریده که برایش حلال نیست.» را دربرمىگیرد، خواه از غنائم جنگى باشد یا از گنج یا از معادن و غیره. بیشتر است، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟ مىخورند وبخشى هم ازآن به فروش مىرسد، آیا در آن خمس هست؟ فرمود: آن چه را که مىخورند، از هزینه زندگى است و خمس ندارد، اما آنچه مىفروشند، خمس دارد. امام کاظم (ع) و خمس درآمدها امام کاظم علیه السلام و خمس درآمدها در پاسخ فرمود: «فى کلّ ما أفاد الناس من قلیل أو کثیر»، در کلیه درآمدها خواه کم و خواه زیاد خمس باید پرداخت شود. حماد بن عیسى با یک واسطه از امام کاظم علیه السلام نقل مىکند که فرمود: «خمس در پنج مورد واجب است: 1. غنائم، 2. غوّاصى3. گنج، 4. معادن، 5. کشتیرانى.» و این نشانه آن است که خمس بر مطلق درآمدها تعلق مىگیرد. فقال: ما کان للَّهفهو لرسوله وماکان لرسوله فهو لنا، ثم قال: واللَّه لقد یسّر اللَّه على المؤمنین أرزاقهم بخمسة دراهم جعلوا لربّهم واحداً وأکلوا أربعة حلالًا». «من آیه خمس را بر آن حضرت خواندم، فرمود: آنچه که براى خداست، از آنِ رسول است و آنچه که از آنِ رسول است براى ما است. خدا در کار روزى بر مؤمنان آسان گرفته، و در هر پنج درهم، تنها یک درهم بر آنها واجب ساخته و چهارتاى دیگر را بر آنان حلال نموده است.» است، زیرا روزىهاى مردم، منحصر به غنایم جنگى نبوده است. حضرت با مردم است و لذا در ذیل حدیث مىفرماید: افرادى مىتوانند به این قانون عمل کنند که خدا قلب آنان را براى عمل به شریعت امتحان کرده باشد. امام رضا علیه السلام و خمس درآمدها «إنّ الخمس بعد المؤونة»؛ مردم است، زیرا اخراج خمس از غنایم وظیفه مردم نیست، بلکه وظیفه حاکم اسلامى است و حضرت در اینجا با مردم سخن مىگوید. الفیئ الذى لم یختلف فیه وهو ماادّعى فیه الرخصة، وهو ربح التجارة، وغلة الضیعة وسائر الفوائد من المکاسب والصناعات، والمواریث وغیرها لأنّ الجمیع غنیمة وفائدة ومن رزق اللَّه عزّوجلّ، فانّه روى أنّ الخمس على الخیّاط من ابرته والصانع من صناعه، فعلى کلّ من غنم من الوجوه مالًا فعلیه الخمس». «هر چه مردم به دست آورند، غنیمت به شمار مىآید، خواه گنج یا معادن باشد و خواه از غوّاصى در دریا به دست آید، یا اموالى که در جنگ به دست آمده و براى آنها لشکرکشى نشده باشد، و همان چیزى که ادّعا کردهاند که خمسى ندارد، یعنى سود بازرگانى و محصولات کشتزارها و باغها و دیگر درآمدهاى بازرگانى وصنعتى و ارث و چیزهاى دیگر، همه اینها غنیمت و سود و روزى خداوند است.» در روایت دیگر آمده است «حتى خیاط باید سوزن خود و صنعتگر از صنعت خود خمس بپردازد. هر کس از هر یک از این راهها چیزى به دست آورد، باید خمس بپردازد.» حضرت در پاسخ فرمود: «إنّ الخمس عوننا على دیننا وعلى عیالاتنا وعلى موالینا وما نبذل ونشترى من اعراضنا ممّن نخاف سطوته، فلا تَزْوُوهُ عنّا ولا تحرموا أنفسکم دعاءنا ما قدرتم علیه فانّ اخراجه مفتاح رزقکم وتمحیص ذنوبکم وما تمهدون لأنفسکم لیوم فاقتکم ...». «خمس، کمک به دینمان و خانوادهها و هوادارانمان است و آن را هزینه مىکنیم تا آبروى خود را حفظ کنیم و از شرّ دشمنان در امان بمانیم، پس آن را از ما باز نگیرید و تا جایى که مىتوانید ما را از دعاى خود بىبهره نسازید. روز تنگدستى شماست ....» درخواست کردند که خمس را بر آنان حلال کند، فرمود: «ما أمحل هذا تمحضونا المودّة بالسنتکم وتزوون عنا حقاً جعله اللَّه لنا وجعلنا له، وهو الخمس لا نجعل أحداً منکم فى حلّ». «من این پیشنهاد را قبول نمىکنم. شما، در زبان ما را به محبت خود اختصاص مىدهید، و در عمل حقى را که خدا براى ما قرار داده وما را ویژه آن شناخته- یعنى خمس- از ما باز مىگیرید، ما خمس را بر هیچ یک از شما حلال نمىکنیم.» او درباره خمس سؤال کرد. متن نامه او چنین است: جمیع الضروب وعلى الصنّاع وکیف ذلک؟ فکتب بخطه: «الخمس بعد المؤونة»؛ و زیاد تعلّق مىگیرد؟ وصنعتگران نیز باید خمس بپردازند؟ چگونگى آن را بفرمایید. حضرت در پاسخ نوشت: پس از محاسبه هزینهها باید یک پنجم پرداخت شود.» که دوران امامت ایشان مربوط به سالهاى (203- 220) است، نزد شیعیان امر مسلّمى بوده، ولى چیزى که هست کم و کیف آن براى این فرد روشن نبود که با نامهنگارى جویاى آن شده است. نوشته است-، درباره مسأله خمس به صورت گسترده سخن گفته، آنگاه مىفرماید: «والغنائم والفوائد یرحمک اللَّه فهى الغنیمة یغنمها المرء والفائدة یفیدها والجائزة من الإنسان للإنسان الّتى لها خطر، والمیراث الذى لا یحتسب من غیر أب ولا ابن ...». حضرت، پس از نگارش آیه غنیمت به تفسیر آن پرداخته مىفرماید: «غنائم وفوائد- خدا ترا بیامرزد- بهرههایى است که انسان به چنگ مىآورد و سودهایى است که به او مىرسد وهدایاى گرانبهایى که به انسان مىبخشند ومیراثى که انسان فکر نمىکند به او برسد، در همه آنها خمس واجب است.» آنگاه بقیه موارد خمس راتشریح مىکند. امام هادى (ع) و خمس درآمدها امام هادى علیه السلام و خمس درآمدها سؤال کردم: مردى که از مزرعه خود صد «کر» گندم برداشت کرده است، و یک دهم آن به عنوان زکات ازاوگرفته شده و سى «کر» آن نیز براى هزینه صرف شده است، و تنها شصت «کر» براى او مانده، وظیفه او چیست؟ و حضرت در پاسخ نوشت: پس از کسر هزینههاى زندگى شخصى خودش باید یک پنجم رابپردازد. حضرت هادى علیه السلام این حکم را در دوران امامت خود (221- 254) بیان فرموده است. به من دستور دادى که اوامر تو را انجام دهم و حق تو را از شیعیان بگیرم. به شیعیان این مطلب را منتقل کردم، آنان به من گفتند: حق امام در اموال ما چیست؟ من در پاسخ آنان چه بگویم؟ (یک پنجم درآمد را بپردازند). در ابزار و آلات و صنایع. ما در اینجا به همین چند روایت بسنده کرده و خوانندگان را به آثار حدیثى ارجاع مىدهیم. خمس درآمدها از خصایص فقه شیعى نیست، بلکه دلایل آن در کتاب و سنت، وارد شده است. چیزى که هست پس از رحلت پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله، این مسأله، مانند پرداخت حق ذوى القربى از غنایم و غیره همچون مسائل مهمتر به فراموشى سپرده شد. و هیجانانگیز پى بردهام، نخستین حقیقت این است که وجوب پرداختن خمس از ائمه معصومین نقل نشده است و حال آنکه مذهب شیعه باید متکى به اقوال ائمه باشد، و اقوال ائمه، مرجع فتوا براى علما هستند. در جواب گوییم که ما چهارده روایت را براى نمونه از احادیث ائمه اطهار علیهم السلام براى شما بیان کردیم. پس شما چگونه مدعى هستید که درباره وجوب خمس از ائمه معصومین علیهم السلام مطلبى نقل نشده است. پس این روایات منقول چیست؟! بنابراین باید پذیرفت که نویسنده یا جاهل است یا خود را به تجاهل زده است. وارد شدند و از آن حضرت خواستند خمس را بر آنان حلال کند حضرت فرمود: آیا آن را حلال کنم؟ با زبانتان اظهار دوستى مىکنید و خمسى را که به عنوان حقى از طرف خداوند براى ما و براى خودش قرار داده است نمىدهید؟ هرگز براى یک نفر از شما آنان را حلال نمىکنم.» - وسایل ، ج 6 ، باب 3 ، از ابواب الانفال ، حدیث 3 ، ص 376. «هر کسى چیزى از خمس را بخرد چیزى را که حلال نیست خریده است.» - وسایل ، ج 6 ، باب 3 ، من ابواب الانفال ، حدیث 5 ، ص 376. جمله وسایلالشیعه، جلد 6 ، باب 2 و 3 از ابواب انفال مراجعه کنند. مسئله پاکى شیعه و پاک بودن نسلشان تکیه دارد و این امر مربوط به ازدواج ( و خرید کنیز و غنیمت کردن کنیز در جنگ و پرداخت مهریه ) و مخارج زندگى است به این معنا که اهلبیت « علیهم السلام » به شیعیان اجازه دادند آنچه در خرید کنیز و مصارف زندگى و ازدواج و نفقه زندگى مصرف مىکنند و از درآمدهاى سالیانه آنهاست بدون پرداخت خمس مىتوانند مصرف کنند روایتهاى 1 و 2 و 3 و 4 که نویسنده آورده در این رابطه است به خصوص روایت چهارم که محمدبنمسلم از امام باقر « ع » یا امام صادق « ع » روایت مىکند که حضرت فرمود: ما آن را حلال کردیم تا تولد شیعیان ما پاک باشد. ( و نطفه آنان از لقمه حرام نباشد و کنیزشان و مهریه زنان از مال حرام نباشد تا ازدواجشان صحیح باشد ) و اولاد و نسل آنان پاک باشد ( و فرزندان نامشروع نداشته باشند ) . است که پرداخت خمس براى افراد در شرایطى که دارند رنج و مشقت دارد ( از قبیل مشکلات اقتصادى و تنگدستى ) و طبیعى است امام که مظهر رحمت الهى است نمىخواهد شیعیانش در تنگدستى و مشقت باشد همانطور که از حدیث 6 و 7 استفاده مىشود. در روایت 7 تصریح است به اینکه هر کس در تنگدستى قرار دارد حق امام بر او حلال است و در حدیث 6 که از یونس بنیعقوب است و متأسفانه روایت درست معنا نشده چنین آمده است: و مىدانیم حق شما در آن قطعى است و ما نسبت به آن کوتاهى کردهایم امام صادق « ع » فرمود: ما با انصاف با شما رفتار نکردیم اگر شما را به کلفت ( و رنج ) در امروز بیندازیم و از در انصاف با شما وارد نشدهایم.» - وسایل ، ج 6 ، باب 4 ، من ابواب الانفال ، ج 6 ، ص 380. حلال بودن خمس مربوط به کسى است که در فشار اقتصادى قرار دارد و در حدیث هفتم حضرت مىفرماید: الیوم ، یعنى امروز ، منصفانه نیست که شما را به کلفت و رنج بیندازیم معلوم مىشود شرایط جامعه یا فرد سؤال کننده به گونهاى بوده است که حضرت او را از پرداخت خمس معاف کرده است. همان طور که ملاحظه مىشود نویسنده در حدیث 6 خیانت دیگرى مرتکب شدهاست وکلمهى ( الیوم ) را از حدیث حذف کرده تا بتوتندبه هدف خود برسد. دلالت بر وجوب خمس و پرداخت آن دارد و سپس امام آن را به فرد مىبخشد و روشن است که امام مىتواند خمس را به فردى ببخشد. حلال نمودهاند مربوط به نکاح ( مهریه و خرید کنیز و خرج ازدواج ) و مسکن و تجارت ( سرمایه به مقدار نیاز جهت زندگى ) است و
زکات از مصادیق بارز صدقات است که به عنوان پشتوانه مالی برنامههای اجتماعی،
کثرت وجود تعابیر بلند و عبرتآموز از قبیل بلا گردان فرد و جامعه، زمینه ساز نزول رحمت
ساختار و معنای لغوی زکات
«زاء و کاف و حرف علّه» به عنون حروف اصلی این کلمه، دلالت بر نماء و زیادی دارد و به
خلیل بن احمد درباره معنای لغوی زکات میگوید: زکات مال به معنای پاک کردن آن است
راغب اصفهانی اصل زکات را به معنای رشدی که از برکت خداوند به دست آمده میداند.(3)
مرحوم استاد علامه طباطبایی رحمهالله مینویسد: «معنای لغوی زکات تطهیر میباشد.»(4)
در مصباح الفقیه نیز آمده است: «زکات در لغت به معنی طهارت و نمو است.»(5)
از مجموعه اقوال فوق به دست میآید که معنای لغوی زکات در اصل، رشد کردن میباشد و
معنای اصطلاحی زکات
زکات از نظر شرع ـ به عنوان یکی از فروع دین ـ بیرون کردن اندازه معینی از مال، که به حد نصاب
زکات در اصطلاح فقهی پرداخت مقدار معینی از مال است که در قرآن کریم معانی عامی دارد
اهمیت زکات
روزی حضرت امام صادق علیهالسلام آداب و نحوه گرفتن زکات را که در نامه 25 نهج البلاغه
«به خدا سوگند حرمتها را شکستند و به کتاب خدا و سنّت پیامبرش عمل نکردند.»(8)
در اهمیت زکات همین بس که یکی از پایههای دین مبین اسلام شمرده شده و به عنوان
حضرت امام رضا علیهالسلام فرمودند:
«خداوند به من نعمتهایی داده است که دائما نگران آن هستم تا حقوقی را که نسبت
حضرت امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«خداوند بر این امت چیزی را سختتر از زکات واجب نکرده است و هلاکت بیشتر
همچنین در قرآن کریم آمده است:
«هنگامی که صالحان به حکومت برسند، اولین برنامه آنان اقامه نماز و پرداخت زکات
رسول خدا صلیاللهعلیهوآله سوگند یاد کرد که جز مشرک کسی در مورد پرداخت زکات خیانت نمیکند.(12)
ایشان در آخرین خطبه خویش نیز به مردم فرمودند: ای مردم! زکات اموال خود را بپردازید
از نظر آن حضرت، زکات عامل از بین بردن گناهان محسوب میگردد:
«الزّکاة تُذهبُ الذُّنُوب»(15)
آری! زکات در برزخ در کنار نماز تجسّم یافته و مونس انسان میشود و توجه بدان
1 ـ با پرداخت آن درهای بهشت را به روی خود گشوده و خود را از صفت مذموم بُخل میرهانیم؛(16)
2 ـ زکات، کلید دریافت رحمت الهی در روزی است؛(17)
3 ـ زکات، سیر کردن فقراست و سیر کردن فقرا، رمز سیر بودن در قیامت و روز محشر است؛(18)
4 ـ زکات، مدال افتخار اسلامی بودن آدمی است که نپرداختن آن علامت خارج
5 ـ نپرداختن زکات، خیانت به خدا و شرک است و این گونه افراد در حکومت جهانی
6 ـ از اولین وظایف حکومت صالحان رسیدگی به فقرا در سایه پرداخت زکات است:
«الذین ان مکّناهم فی الارض أقاموا الصّلاة و آتوا الزّکاة»(21)
7 ـ با پرداخت زکات، سلام و صلوات پیامبر را دریافت میداریم؛ چون خداوند به پیامبر فرموده:
8 ـ دریافت کننده زکات در ظاهر فقرا هستند، ولی در واقع خداوند است و این اهمیت
ادلّه وجوب زکات
الف: آیات محکم قرآنی
در قرآن کریم واژه زکات به همراه مشتقاتش 59 مرتبه در 29 سوره و 56 آیه به کار رفته،
به طور کلّی آیات مربوط به زکات در قرآن شامل موارد ذیل است:
1 ـ دستهای از آیات، اصل زکات را مطرح کرده و آن را در ردیف نماز قرار دادهاند و پرداخت
2 ـ آیاتی هستند که به دادن زکات امر نموده و آن را به عنوان معامله با خدا قلمداد نمودهاند؛(24)
3 ـ برخی از آیات نشان دهنده تشریع اصل این فریضه عبادی و اقتصادی هستند و به طور
4 ـ برخی از آیات، مصارف زکات را به طور دقیق شمارش نمودهاند و رهبری امت اسلامی باید
5 ـ برخی از آیات کسانی را که زکات نمیدهند در ردیف کفار قلمداد کردهاند.(26)
علامه طباطبایی رحمهالله آیه «خُذ مِن اموالهم صدقة تطهرهم و تزکیهم بها...»(27) را آیه
«این آیه شریفه متضمن حکم زکات مالی است، که خود یکی از ارکان شریعت و دین اسلام است؛
ب: روایات
در بحث اهمیّت زکات به برخی از آنها اشاره نمودیم؛ از آنجا که روایات معتبر بیشماری درباره
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله :
«الزکاة قنطرة الاسلام فمن ادّاها جاز القنطرة و من منعها احتبس دونها و هی تطفیء غضب الرّب.»(29)
«زکات پل اسلام است؛ هر کس آن را پرداخت کند از پل میگذرد و هر کس آن را منع کند به
حضرت امام صادق علیهالسلام :
«السُّراق ثلاثة: مانع الزکوة و مستحل مهور النساء و کذلک من استدان و لم یَنوِ قضائه»(30)
«ربایندگان [اموال مردم] بر سه دستهاند: کسی که زکات نمیدهد، کسی که مهر زنان را
حضرت امام صادق علیهالسلام :
«مَن مَنع قیراطا مِن الزّکوة فَلیَمُت ان شاء یهودیا و ان شاء نصرانیا»(31)
«کسی که ذرّهای از زکات را ندهد یا یهودی یا نصرانی میمیرد.»
در کتب عامه نیز آمده است:
«زکات رکنی از ارکان پنجگانه اسلام است و بر هر کس که شرایط آن را داشته باشد، واجب عینی
ج: اجماع
در اتّفاق فقها بر این که زکات، واجب و ضروری است، جای هیچ تردیدی نیست
«...و امّا اجماع امّت متّفقند بر این که زکات با شرایط مخصوص، رکنی از ارکان اسلام است.»(33)
مرحوم صاحب جواهر نیز نقل کرده که وجوب زکات یکی از ضروریاتی است که از
وی سپس منکر آن را در زمره کفّار شمرده و به احادیث بسیاری استدلال کرده است.(34)
زکات مخصوص دین اسلام نیست
زکات علاوه بر دین اسلام در ادیان پیشین نیز بوده است؛ یعنی زکات به همراه نماز از
با بررسی آیات و روایات در مییابیم که زکات در اسلام همانند زکات در دیگر ادیان الهی
موارد زکات
در روایات معصومان علیهمالسلام زکات بر نه چیز واجب شمرده شده است:
«یک صنف نقدینه یعنی طلا و نقره، صنف دیگر اغنام سه گانه، یعنی شتر و گاو و گوسفند؛
از جمله آنها میتوان به روایت ذیل اشاره نمود. امام باقر و امام صادق علیهماالسلام :
«فرض الله الزکوة مع الصلوة فی الاموال و سَنَّها رسول الله صلیاللهعلیهوآله فی تسعة
«خداوند زکات اموال را به همراه نماز واجب کرد و پیامبر آن را در نه چیز قرار داد: در طلا
در فتاوای مشهور فقها نیز با استناد به روایات، همین نُه چیز بیان شده است.(39)
موارد مصرف زکات
در بیان تعیین موارد مصرف زکات اکثر مفسّران بدین آیه استناد نمودهاند و در این
«انَّما الصَّدقاتُ للفُقَراء و المَساکین و العاملین عَلَیها وَ المُؤلَّفَةِ قُلُوبُهُم وَ فی الرّقاب
«صدقات، منحصرا در این موارد هشت گانه به مصرف میرسد:
1 ـ فقرا؛
2 ـ مساکین؛
3 ـ متصدیان اداره صدقات و مأموران جمعآوری زکات؛
4 ـ افرادی که به وسیله کمکهای مالی، تمایل بیشتری به اسلام پیدا میکنند
5 ـ کسانی که برده هستند و برای آزادی آنها از زکات استفاده میشود؛
6 ـ بدهکاران؛
7 ـ هر امری که رضای خداوند در آن باشد؛
8 ـ افرادی که در راه ماندهاند و درمانده شدهاند.»(41)
1 ـ درمان بخل. پرداخت زکات آدمی را از صفت مذموم بخل میرهاند.
«هر کس زکات مال خود را بپردازد، قطعا از بخل حفظ شده است.»(42)
در اهمیت دوری از بُخل آمده که یکی از امامان معصوم را دیدند که از اول شب تا صبح در حالی
2 ـ کلید برکت و ازدیاد رزق. واژه زکات و برکت به طور مساوی در قرآن ذکر شدهاند و
«الزّکاة تزیدُ فی الرزق»
«زکات روزی انسان را زیاد میکند.»(44)
3 ـ بیمه کردن مال. امام کاظم علیهالسلام فرمودند:
«اموال خود را از طریق زکات بیمه کنید.»(45)
4 ـ زکات دهنده محبوبترین فرد نزد خداوند است. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«محبوبترین فرد نزد خداوند، سخاوتمندترین آنان است و سخاوتمندترین مردم کسی است
5 ـ وسیله تقرب به خداوند است. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«خداوند زکات را همراه با نماز وسیله تقرّب مسلمانان به خود قرار داده است.»(47)
6 ـ راه رسیدن به رحمتهای خاص الهی است. در قرآن کریم آمده است:
«رحمت پروردگار بر هر چیزی گسترده است، ولی دریافت قطعی آن مخصوص کسانی
7 ـ وسیله باز شدن گرههاست. قرآن کریم میفرماید:
«و امّا من اعطی و اتّقی و صدّق بالحسنی فسنیسره للیسری»(49)
«هر کسی بخشش نماید و پرهیزکار باشد و حقیقت را تصدیق نماید، ما
8 ـ مایه فرو نشاندن غضب الهی و کفّاره گناهان است. حضرت علی علیهالسلام میفرماید:
«الله، الله فی الزکاة، فانّها تطفیء غضب ربکم»(50)
«شما را به خدا، شما را به خدا درباره زکات [دقت کنید] که به تحقیق غضب
در قرآن کریم نیز آمده است: اگر نماز به پا دارید و زکات بپردازید، من بدیهای
9 ـ نشانه کمال اسلام و ایمان است.
«تمامُ اسلامکم اداء الزکاة»(52)
«با ادای زکات اسلام شما کامل میشود.»
«...سبعة من کنّ فیه فقد استکمل حقیقة الایمان... و ادّی زکاة ماله»(53)
«هفت صفت است که در هر کس باشد به کمال حقیقی ایمان رسید است..
پیامبر اسلام به حضرت علی علیهالسلام فرمودند:
«علامت و نشانه مؤمنان در سه چیز است: نماز، روزه و زکات.»(54)
10 ـ شرط رهایی از کفر است. کفار، با توبه و نماز و زکات میتوانند خود را برهانند:
«و ان تابوا و اقاموا الصّلوة و اتوا الزکاة فخلّوا سبیلهم»(55)
11 ـ سبب گشایش برای مردگان است. شخصی به امام صادق علیهالسلام گفت:
12 ـ سبب استجابت دعا میباشد.(57)
13 ـ موجب قبولی نماز است.(58)
14 ـ مایه جاودانگی و شیرینی زندگی است.
15 ـ نشانه قوام و استواری مکتب است.(59)
16 ـ پرداخت زکات، شکر نعمت الهی است که زکات دهنده با پرداخت آن، این نگرانی
17 ـ آرامش و خواب راحت را برای آدمی به ارمغان میآورد.(61)
آثار اجتماعی زکات
1 ـ تقویت برادری، تعمیق روابط و کینه زدایی.
با پرداخت زکات رابطه عاطفی میان افراد عمیقتر شده و مفهوم آیه «انّما المومنون اخوة»(62)
هرگاه مخالفان شما توبه کنند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند، آنها هم در جامعه
همچنین با پرداخت زکات، آداب دوستی هر چه بهتر و بیشتر مراعات شده و شعله
2 ـ تقویت بنیه دینی مردم. حضرت امام رضا علیهالسلام فرمودند:
«فلسفه پرداخت زکات، قوت فقرا و تقویت و کمک رسانی در امور دینی آنهاست.»(64)
از محل زکات جمع آوری شده میتوان مدارس، کتابخانهها، مساجد و سایر مراکز دینی
3 ـ فقر زدایی، حل مشکلات و محو نمودن مفاسد اجتماعی. یکی از راههای مهم مبارزه
«هیچ فقیری گرسنه نمیماند مگر به سبب آنکه توانمندی حق خدا را نمیپردازد و خداوند
امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«هیچ محتاج و گرسنه و برهنهای در جامعه وجود نخواهد داشت،
با ریشه کنی فقر از جامعه، قهرا بسیاری از مفاسد اجتماعی نیز محو خواهد شد
با پرداخت زکات سرمایهها نیز تعدیل میگردد و ریشه کینه و فقر در جامعه خشکانده میشود.
آری! اگر مردم زکات مال خود را بپردازند، چرخهای اقتصاد به گردش در آمده و بیکاری که
4 ـ دفع بلا از امّت و اقتدار امّت اسلامی. اگر کمبودها از طریق مالیاتهای اسلامی و زکات
افراد چنین جامعهای دارای صلابت و اقتدارند و در مقابل نقشههای دشمنان و تهدید و
همچنین جبران کمبودها از طرف پرداخت کنندگان مخلص و اجرای این کار الهی از طریق
در قرآن کریم آمده است:
«و لولا دفعُ الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض و لکن الله
در ذیل این آیه، حضرت امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«قطعا خداوند به خاطر کسانی از شیعیان ما که زکات میدهند،
5 ـ حفظ آبرو و جذب دیگران. در بسیاری از موارد، فقر آبروی انسان را در معرض
از امام صادق علیهالسلام پرسیدند: شخصی که در خط فکری ما نیست و از دنیا رفته
«بله، آن اطفال گرسنگانی هستند که تقصیری ندارند و در راه پدر منحرف خود حرکت میکنند
در مورد جذب دیگران از طریق زکات باید گفت که اسلام، مصرف زکات را برای هشت
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نیز سهمی از زکات را به رؤسای قبایل میدادند(72) و در
از همین سهم که به نام «مؤلفة قلوبهم» در قرآن مطرح شده، میتوان مقداری به مسلمانان
امام باقر علیهالسلام فرمودند: مراد از «مؤلفة قلوبهم» گروهی هستند که توحید
ترک کردن زکات آثار زیانباری برای تارک آن دارد که عبارتند از: تلف شدن اموال، خسارت
1 ـ تلف شدن اموال. حضرت امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«ما ضاع مال فی البرّ و لا فی البحر الا بتضییع الزّکاة»(76)
«هیچ مالی در خشکی و دریا ضایع نمیشود، مگر به ضایع ساختن زکات.»
2 ـ خسارت دو برابر. در روایتی آمده است:
«مَن مَنعَ حقّا للّه أنفق فی باطل مثلیه»(77)
«کسی که حق خدا را نپردازد (در راه حق مال خود را صرف نکند) دو برابر آن را
3 ـ هزینه کردن در راه اشرار و گناه. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«وَ اعلَم أنّه من لم ینفق فی طاعة الله ابتلی بأن ینفق فی معصیةالله و مَن لم
«بدان، کسی که مال خود را در راه اطاعت خداوند صرف نکند، به هزینه کردن آن در
4 ـ محروم شدن از رحمت الهی. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«کسی که حق خداوند را از مالش نپردازد، سزاوار است که خداوند رحمت
5 ـ قبول نشدن نماز. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله فرمودند:
«نماز و عبادت کسی که زکات نمیپردازد همچون لباس کهنهای در هم پیچیده
امام رضا علیهالسلام فرمودند:
«خداوند نماز و زکات را [در قرآن] قرین یکدیگر قرار داده و نماز بی زکات پذیرفته نیست.»(81)
6 ـ اخراج از مسجد. امام باقر علیهالسلام فرمودند:
«روزی پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله وارد مسجد شد و با جمله «قم یا فلان» پنج نفر
7 ـ هم ردیفی با رباخواران. پرداخت نکردن زکات، خیانت، شرک و نوعی سرقت به شمار
حضرت علی علیهالسلام فرمودند: «مانع الزکاة کآکل الرّبا»(84)
«کسی که زکات ندهد همچون رباخوار است.»
1 - معجم مقاییس اللغة، ابن فارس، ج 3، ص 16 ـ 17.
2 - کتاب العین، ج 5، ص 394.
3 - المفردات، ماده «زکو».
4 - المیزان، ج 15، ص 9 ؛ ترجمه المیزان، ج 15، ص 12.
5 - مصباح الفقیه، کتاب الزکوة، ص 2.
6 - فرهنگ معین، ج 2، ص 1742.
7 - تبیین اللغات لتبیان الایات، محمد قریب، ج 1، باب زکوة.
8 - وافی، ج 10، ص 156.
9 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 42.
10 - وافی، ج 10، ص 33.
11 - سوره حج (22) آیه 41.
12 - بحارالانوار، ج 96، ص 29.
13 - همان، ص 30.
14 - مستدرکالوسائل، ج 1، ص 507.
15 - بحارالانوار، ج 79، ص 234.
16 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 53.
17 - همان، ص 32.
18 - همان، ص 684.
19 - همان، ص 58.
20 - بحارالانوار، ج 96، ص 29.
21 - سوره حج (22) آیه 41.
22 - سوره توبه (9) آیه 103.
23 - همان، آیه 104.
24 - تفسیر علیا، دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی، ص 252 ـ 253 ؛ به عنوان نمونه
25 - منابع مالی دولت اسلامی، اسداللّه بیات، ص 25 (بحث زکات).
26 - سوره فصّلت (41) آیه 7.
27 - سوره توبه (9) آیه 103.
28 - المیزان، ج 9، ص 377 ؛ ترجمه المیزان، ج 9، ص 512.
29 - بحارالانوار، ج 96، ص 15 ؛ امالی طوسی، ج 2، ص 136.
30 - همان، ص 12.
31 - همان، ص 20.
32 - الفقه علی المذاهب الاربعه، ج 1، ص 590.
33 - الفقه علی المذاهب الاربعه، ج 1، ص 589 ـ 590.
34 - جواهر الکلام، ج 15، ص 13.
35 - سوره مریم (19) آیه 31 ؛ سوره بقره (2) آیه 43 ؛ سوره بینه (98) آیه 5.
36 - زکات، محسن قرائتی، ص 19 ـ 22.
37 - المیزان، ج 9، ص 377.
38 - فروع کافی، ج 3، ص 509، ح 1.
39 - شرایع، ج 1، ص 107 ؛ شرح لمعه، ص 13 ـ 30.
40 - سوره توبه (9) آیه 60.
41 - تفسیر المیزان، ج 9، ص 313.
42 - جامعالاحادیث، ج 9، ص 48.
43 - نورالثقلین، ج 5، ص 346.
44 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 52 و 69.
45 - «حصّنوا اموالکم بالزکاة.» همان، ص 49.
46 - همان، ص 65.
47 - همان، ص 33.
48 - سوره اعراف (7) آیه 156.
49 - سوره لیل (92) آیه 5 ـ 7.
50 ـ وسائل الشیعه، ج 6، ص 10.
51 - سوره مائده (5) آیه 12.
52 - کنزالعمال، ج 6، ص 96.
53 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 45.
54 - همان، ص 35.
55 - سوره توبه (9) آیه 5.
56 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 223.
57 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 53.
58 - «زکّوا اموالکم تقبل صلاتکم» جامع الاحادیث، ج 9، ص 29.
59 - زکات، محسن قرائتی، ص 38 ـ 45.
60 - وافی، ج 10، ص 51.
61 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 273.
62 - سوره حجرات (49) آیه 9.
63 - سوره توبه (9) آیه 11.
64 - وافی، ج 10، ص 51.
65 - سفینة البحار، ج 3، ص 474.
66 - وافی، ج 10، ص 50.
67 - زکات، محسن قرائتی، ص 49 ـ 55.
68 - همان، ص 51 ـ 53.
69 - سوره بقره (2) آیه 251.
70 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 56.
71 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 285.
72 - همان، ص 24.
73 - زکات، محسن قرائتی، ص 56 ـ 58.
74 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 242.
75 - خمس و زکات، محسن قرائتی، ص 123ـ25؛ فروع دین (زکات)،
76 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 50.
77 - وافی، ج 10، ص 42.
78 - وسائل الشیعه، ج 6، ص 25.
79 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 57.
80 - همان، ص 30 و 33.
81 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 30.
82 - همان، ص 31.
83 - تهذیب، ج 10، ص 153.
84 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 63.
منبع: فصلنامه فرهنگ جهاد الف
سوره روم آیه 39
سوره بقره آیه 277
سوره بقره آیه 2
سوره بقره آیه 83
سوره بقره آیه 110
سوره بقره آیه 177
سوره نساء آیه 77
امام صادق(ع) فرمود: هنگامی که آیه زکات در ماه رمضان نازل شد که :
امام باقر(ع) فرمود: اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زکات، روزه، حج، و ولایت
امام علی(ع): شما را به زکات وصیت و سفارش میکنم، از پیامبر شما که درود خدا بر او
راوی گوید: از حضرت علی(ع) شنیدم که میفرمود : ستونها و پایههای اسلام سه تاست
امام رضا(ع) فرمود: خداوند به سه کار همراه سه کار دیگر فرمان داده است:
امام باقر(ع) فرمود: رسول خدا(ص) در مسجد بود که فرمود:
رسول خدا(ص) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
رفاعه گوید که از امام صادق(ع) شنیدم که میفرمود:
رسول اکرم(ص) فرمود:
رسول خدا(ص) فرمود:
رسول اکرم(ص) فرمود:
امام باقر(ع) فرمود:
امام موسی بن جعفر(ع) فرمود:
حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام علی(ع) فرمود:
ابوبصیر گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که میفرمود:
رسول اکرم(ص) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام صادق(ع): فرمود:
رسول خدا(ص) فرمود:
امام صادق (ع) فرمود:
امام باقر(ع) فرمود:
کسی که زکات واجب مالش را بپردازد و برای گرفتاریهای بستگان خود خرج کند بخیل نیست.
امام صادق(ع) فرمود: دزدان سه نوعاند: مانعین زکات، کسانی که مهریه زنان را حلال میشمارند
امام صادق(ع) فرمود:
سماعه گوید: از امام صادق(ع) سؤال کردم چه کسی شایسته است که زکات بگیرد؟ امام صادق(ع) فرمود:
یونس بن یعقوب میگوید: به امام صادق(ع) گفتم:
رسول اکرم(ص) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام هفتم به نقل از اجدادش نقل کرده که رسول خدا(ص) فرمود:
امام صادق(ع) در فرموده خداوند از قول عیسی «و مرا به نماز و زکات سفارش کرد» فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
امام صادق(ع) فرمود:
حضرت محمد (ص) :
تارک حج و مانع زکوة به دین یهودی یا نصرانی می میرد
آقای شیخ اسماعیل جابلقی که مقیم تهران است از شیخ حسن وکیل عراقی نقل کرد که
من از خواب بیدار شدم ، صبح به طرف منزل آنشخص رفتم به بینم چه خبر است وقتی رسیدم
خلیل، ازهرى و راغب، غُنم را چیزى دانستهاند که انسان به دست
ابنفارس، این واژه را به معناى دست یافتن به چیزى دانسته که قبلًا
کاربرد این کلمه در قرآن و حدیث نبوى هم در مطلق چیزى است که
از مجموع کاربردهاى این کلمه در قرآن و حدیث و کتب لغت و استعمالات
وقتى مفهوم لفظ، هر دستاورد انسان است، ورود آن در موردى خاص،
از مجموع روایات اهل سنت برمىآید که خمس در چهار مورد واجب است:
گنجینه طلا و نقره، گنج، معدن، جواهرات دفن شده. از صحابه کسانى
به روایت جابر بن عبدالله، رسول خدا (ص) فرمود: «در حیوان چرنده، در چاه و
عباده بن صامت گوید: از قضاوت و حکم پیامبر خدا (ص) این بود که در معدن،
مردى از پیامبر خدا (ص) سؤالهایى کرد، از جمله این که: در خرابهها و
گروهى از عبدالقیس حضور پیامبر خدا (ص) آمدند و گفتند: مشرکان بین ما و
روشن است که پیامبر (ص)، از بنىعبد القیس نخواسته که غنائم جنگى را بپردازند،
آن حضرت به شرحبیل بن عبدکلال، حارث بن عبدکلال و نعیم بن عبدکلال. صاحبان
به سعد هذیم از قضاعه و به جذام، نامهاى نوشت و واجبات صدقه را بیان فرمود
به فُجیع و پیروان او نوشت: «از محمد پیامبر به فُجیع و پیروان او که مسلمان
به پادشاهان حمیر نوشت: «زکات مىدهید و از غنایم، خمس براى خدا و سهم
به بنىثعلبه بن عامر نوشت: «هر که از آنان مسلمان شد و نماز برپا داشت و زکات
به بعضى از بزرگان جهینه نوشت: «هر که از آنان مسلمان شد و نماز برپا داشت و
از این نامهها به روشنى برمىآید که رسول خدا (ص) از آنان نخواسته که خمس غنائم
به علاوه، حاکم اسلامى یا جانشین او عهدهدار جمعآورى غنائم جنگ پس از پیروزى
از ائمه اهل بیت (ع) نیز روایاتى نقل شده که بر این دلالت مىکند. یکى از شیعیان
از این جواب کوتاه برمىآید که آنچه را پرسنده گفته، امام (ع) تأیید کرده است و
سماعه گوید: از امام کاظم (ع) درباره خمس پرسیدم. فرمود: «هر چه که مردم
احادیث دیگرى از پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) است که بر شمول خمس
(2). ر. ک: العین، تهذیب اللغة و مفردات، واژه «غنم».
(3). مقاییس اللغه، واژه غنم.
(4). فَعِنْدَ اللهِ مَغانِمُ کَثِیرَة (نساء، 94).
(5). مسند احمد، ج 1، ص 314؛ سنن ابنماجه، ج 2، ص 839 (چاپ 1373 ه).
(6). همان، ج 3، ص 335.
(7). همان، ج 5، ص 326.
(8). همان، ج 2، ص 186.
(9). صحیح بخارى، ج 8، ص 217 وج 1، ص 13 و 19 وج 3، ص 53؛ صحیح مسلم، ج 1،
(10). الوثائق السیاسیه، ص 227، شماره 110 (چاپ چهارم، بیروت).
(11). الطبقات الکبرى، ج 1، ص 270.
(12). همان، ص 304- 305.
(13). فتوح البلدان، ج 1، ص 82؛ سیره ابن هشام، ج 4، ص 258.
(14). الاصابة، ج 2، ص 189؛ أسد الغابه، ج 3، ص 34.
(15). الطبقات الکبرى، ج 1، ص 271.
(16). وسائل الشیعه، ج 6، باب 8 از ابواب خمس، حدیث 1.
(17). همان، ح 6.
محمد بن مسلم مىگوید: از امام باقر علیه السلام پرسیدم: آیا در معادن مس
«علیها الخمس جمیعاً» در همه آنها پرداخت یک پنجم لازم است.
از مواردى که باید 1 پنجم آن را به مقام امامت و رهبرى پرداخت، خمس گنج است.
چیزهاى ارزشمند که از ته دریا یا غوّاصى استخراج مىشود، مانند مروارید،
حلبى مىگوید: از امام صادق علیه السلام درباره مروارید که از طریق غوّاصى
«علیه الخمس»،
1 پنجم آن را باید پرداخت.
اگر کافر ذمى زمینى را از مسلمان بخرد، باید خمس آن را بپردازد.
ابوعبیده حذّاء مىگوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم که فرمود: هرگاه
اگر مال حلال با حرام به طورى مخلوط شود که انسان نتواند آنها را از یکدیگر
حسن بن زیاد مىگوید: امام صادق علیه السلام فرمود: مردى خدمت
أخْرِج الخمس من ذلک المال، فانّ اللَّه عزّ وجلّ قد رضى من المال بالخمس
امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: 1پنجم آن را بپرداز،
هرگاه انسان، از طریق تجارت یا صنعت یا دیگر تلاشهاى اقتصادى،
امام باقر علیه السلام و خمس درآمدها
ابوبصیر از امام باقر علیه السلام نقل مىکند که آن حضرت فرمود:
؛ «براى کسى حلال نیست که از خمس چیزى را بخرد، مگر آنکه حق ما به ما برسد.»
در حدیث دیگرى ابوبصیر مىگوید، از امام باقر علیه السلام شنیدم
؛ هر کس چیزى از خمس را بخرد، خدا او را نمىبخشد، او چیزى را
اطلاق حدیث، شامل هر چیزى که در او پرداخت خمس واجب باشد،
امام صادق علیه السلام و خمس درآمدها
ابوبصیر مىگوید به امام صادق علیه السلام درنامهاى نوشتم:
گاهى به انسان هدیهاى مىرسد که قیمت آن 2000 درهم یا کمتر یا
حضرت در پاسخ نوشت: «الخمس فى ذلک» (باید 1 پنجم آن را بپردازد).
باز به حضرت نوشتم: مردى باغ میوهاى دارد، خانوادهاش از میوه آن باغ
سماعه مىگوید: از امام کاظم علیه السلام درباره خمس سؤال کردم،
«الخمس من خمسة أشیاء: من الغنائم والغوص و الکنوز والمعادن والملاحة ...».
،
حضرت در اینجا به یک مورد از درآمد کسب که همان کشتیرانى است اشاره کرده
عمران بن موسى از امام کاظم علیه السلام نقل مىکند: قرأت علیه آیة الخمس،
لفظ «أرزاقهم» (روزىهاى مردم) نشانه آن است که مقصود، مطلق درآمد
از این گذشته، غنایم جنگى از آنِ جهادگران است، نه همه مردم، و سخن
شیخ صدوق مىگوید: در یکى از نامههاى حضرت آمده است:
«خمس، پس از کسر هزینههاست.»
جمله یاد شده، حاکى از آن است که این حدیث، ناظر به درآمدهاى
در فقه الرضا از ایشان نقل شده است که فرمود:
امام رضا (ع) و خمس درآمدها
«کلّ ما أفاده الناس فهو غنیمة. لا فرق بین الکنوز والمعادن والغوص ومال
یکى از شیعیان به امام رضا علیه السلام نامهاى نوشت و از خمس سؤال کرد،
پرداخت این خمس، کلید روزى شما و پاکى از گناهان و ذخیرهاى براى
گروهى از شیعیان خراسان بر امام رضا علیه السلام وارد شدند و از او
امام جواد (ع) و خمس درآمدها
امام جواد علیه السلام و خمس درآمدها
محمد بن حسن اشعرى، به امام جواد علیه السلام نامهاى نوشت و از
«أخبرنى عن الخمس أعلى جمیع ما یستفید الرجل من قلیل وکثیر من
«به حضرتش نوشتم: مرا از خمس آگاه کن. آیا بر کلیه درآمدهاى انسان از کم
از روایت استفاده مىشود که اصل وجوب خمس در زمان امام جواد علیه السلام
امام جواد علیه السلام در نامه خود به على بن مهزیار- که در سال 220
على بن محمد بن شجاع نیشابورى مىگوید: از امام دهم، امام هادى علیه السلام
ابوعلى فرزند راشد مىگوید: به امام هادى علیه السلام عرض کردم:
امام هادى علیه السلام فرمود: «یجب علیهم الخمس»
به امام علیه السلام عرض کردم در همه چیز؟ فرمود:
گفتم: آیا بازرگان وکاسب هم چیزى باید بپردازد؟
فرمود: پس ازکسر هزینهها.
بنابراین روشن شد که مسأله خمس یک دایره گسترده دارد و
نویسنده کتاب خمس در مقدمه مىگوید: من به هشت حقیقت مهم
1 ) محمدبنزیدطبرى مىگوید: «گروهى از خراسانبرامام رضا « ع »
2 ) ابىبصیر از امام محمد باقر « ع » روایت مىکند که فرمود:
خوانندگان مىتوانند براى اطلاع بیشتر به کتب احادیث از
نکته: روایاتى که دلالت بر حلال بودن خمس دارد بیشتر به
بعضى از روایات دیگر که خمس را حلال مىکند مربوط به آنجایى
«فدایت شوم در دست ما اموال و بهرهها و تجارتهایى است
همانطور که ملاحظه مىشود حدیث ششم صراحت دارد که
امّا حدیث هشتم که نویسنده به آن استشهاد کرده است آن نیز
به نظر مىرسد آنچه امامان « علیهم السلام » در باب خمس
By Ashoora.ir & Night Skin