مدارا و قاطعیت در سیره امام علی(ع)

 

مدارا،      در لغت به معنی نرمش و ملا طفت و مهربانی است و در عرف به معنی رفتار مهربانانه و نرمش در گفتار و رفتار با دیگران است. و در روایات اسلا می نیز به معنی نرمش و ملا طفت با خلق و بندگان خداداشتن و با رفق ولین با آنان رفتار کردن، و از خطا و لغزش های آنان چشم پوشی کردن آمده است. با دقت و تفحص و تتبع در آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) و سیره پیشوایان دین بخوبی بدست می آید که     <مدارا و نرمش، رافت و رحمت    > یک اصل مهم در دین مبین اسلا م است. و یکی از عوامل گسترش اسلا م در شبه جزیره عربستان و در جهان همین اصل بوده است که در دل و جان انسان ها نفوذ کرد و قلب آنان را به اسلا م متمایل ساخت و در کتاب های روایی و اخلا قی     <مدارا و رفق    > به عنوان یک ارزش تلقی شده است؛ و فصول و ابواب زیادی نیز به این بحث اخصاص یافته است.

ظرف و محل مدارا

مهم ترین بحثی که در این فصل مطرح است، بیان این نکته است که مدارا و نرمشی که به عنوان یک اصل ارزشی در اسلا م پذیرفته شده، ظرف و محل جریان آن کجا است؟ آیا مدارا و نرمش یک اصل مطلق است؟ در همه جا ولو در اصول و قوانین دینی نیز جاری است یا خیر؟ در پاسخ می گوییم این اصل همانند سایر اصول و قوانین مطلق نیست و حد و حدودی دارد، و اجرای این اصل در مجموعه فراتر از حد و حدود تعیین شده آن، تبدیل به یک پدیده ضد ارزشی به نام <ادهان و مداهنه> یعنی مصانعت و سازگاری و نرمش و کوتاه آمدن در حق می شود همانگونه که اعمال نکردن این اصل در مرز خویش نیز تبدیل به یک ناهنجاری دیگر بنام <خشونت> می شود. آنچه که از آیات و روایات و سیره عملی معصومین(ع) بدست می آید این است که، مدارا و سازش در موارد زیر پسندیده است:

الف) مسائل شخصی.

ب) مسائل اجتماعی که در تقابل و تزاحم با حق و حقوق دیگران نیست.

ج) در راه ترویج و گسترش اسلا م و ارزش های دینی.

اما در مسائل اصولی دین و اجرای حدود و احکام دینی، نرمش و مدارا نه تنها شایسته و پسندیده نیست بلکه مذموم و ناروا است، و سهلنگاری در اینگونه مسائل تبدیل به یک پدیده ضدارزشی بنام <ادهان و مداهنه> می شود که مورد نهی شدید اسلا م قرار گرفته است و نیز نرمش و مدارا در حق و حقوق دیگران (حق الناس) صحیح نیست و نمونه های عینی که از زندگی پیامبر(ص) و امام علی(ع) در بخش های دیگر این نوشتار میآوریم ناظر به همان شقوق و اقسام سه گانه و مانند آن است.

مدارا و نرمش در سیره امام علی(ع(

علی(ع) مظهر رحمت و رافت اسلا می است ؛ 25 سال سکوت و حلم ورزی در راستای حفظ اسلا م، و عدم ایجاد درگیری و نبرد داخلی در جامعه نو پای اسلا می، بزرگترین رحمت و رافت علی(ع) بر مسلمانان بوده است. اگر در آن روز علی بن ابیطالب(ع) دست به قبضه شمشیر می برد و جنگ و برادرکشی در جامعه کوچک مدنیه، مرکز اسلا م رخ می داد، و در نتیجه صحابه پیامبر و قاریان قرآن در یک درگیری بر سر تصاحب حکومت و قدرت کشته می شدند، معلوم نبود بر سر اسلا م چه می آمد. و چه بسا علی(ع) که پرچمدار هدایت بشر پس از رسول خدا(ص) بود در آن نبرد داخلی، کشته می شد، آنگاه به یقین از اسلا م جز نامی بی روح و بی محتوی باقی نمی ماند.

آری علی(ع) با علم به همه دین مقوله ها، چونان خار در چشم و استخوان در گلو گیر کرده، بر فتنه های، فتنه انگیزان و جهل ناآگاهان حلم ورزید، و با آنان نرمش و مدارا نمود و حتی جهت پیشبرد اسلا م و حفظ اصول ارزشی دین و آرمانهای پیامبر خاتم(ص)، مشاوری امین برای خلفا بوده است. و مرکز ثقل فرهنگی اسلا م در عصر همانانی که به ناحق بر مسند او تکیه زده بودند، به شمار می آمد. و پس از تصدی امر خلا فت مسلمین نیز به قوم ناکثین و قاسطین و مارقین دچار شد. با همانانی که سخنرانی او را در مسجد بر هم می زدند و فریاد و سروصدا به راه می انداختند و به هنگام اقامه فریضه نماز در مسجد کوفه با کنایه و تعریض و با تمثل به آیات قرآن و اشعار، علی(ع) را زخم زبان و نیش بیان می زدند، مدارا کرد. و حتی تا زمانی که خوارج دست به افساد و خون ریزی نزده و به شمشیر متوسل نشده بودند، اجازه کمترین برخوردی را به آنان نداد.

عطوفت و نرمش علی(ع) به این دو مقطع و دو مقوله منحصر و محدود نمی گردد، همنشینی با فقیران و بینوایان، رسیدگی به امور مستضعفان، تحمل و گوش دادن به رنج و گرفتاری دهقانان، تحمل انتقادها و برخورد تند سفیهان و همنوایی وهمدلی و استعانت به یتیمان و ارامل کوفه، همه و همه بیانگر قلب عطوف و روح لطیف و مهربان علی(ع) است.

امیر مومنان علی(ع) در هنگام زعامت و خلا فت، نامه های متعدد و فراوانی به کارگزاران حکومت خود نگاشت و آنان را به نرمش و مهربانی با مردم سفارش نمود. در زیر تنها به چند نمونه اشاره می نماییم:

1) در نامه ای به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان نوشت: <فرمانداری برای تو وسیله آب و نان نیست، بلکه امانتی است در گردن تو... درباره رعیت حق نداری استبداد به خرج دهی، و آنچه خواهی به رعیت فرمان دهی...>

2) در نامه ای به عبدالله بن عباس فرماندار بصره نوشت:

...< با مردم بصره به نیکی رفتار کن، و گره وحشت و ترس از حکومت را از دل هاشان بگشای تا به راه آینده احساس امنیت کنند بد رفتاری تو با <بنی تمیم> و خشونت با آنها را به من گزارش داده اند... ای ابوالعباس با آنان مدارا کن .. .>!

همچنین امیر مومنان علی(ع) در خطبه ها و سخنان متعددی از نرمش و مدارای خود با مردم سخن گفت که در زیر چند نمونه را بازگو می نماییم:

1) امام علی(ع) به هنگام حرکت اصحاب جمل به سوی بصره، در جمع یاران خود خطبه ای خواند و در قسمتی از آن خطبه آمده است:

ان هولا ? قد تمالوئوا علی سخطهِ امارتی، و ساصبر مالم أخف علی جماعتکم. فانهم ان تمموا علی فیالهِ هذا الرای انقطع نظام المسلمین.. همانا این گروه (مفسده جویان) به خاطر نارضایتی از حکومت من به یکدیگر پیوسته اند. و من تا هنگامیکه برای جامعه و اجتماع احساس خطر نکنم، شکیبایی پیشه می کنم، چه اینکه آنان اگر بر این افکار سست و فاسد باقی بمانند و بخواهند اهداف خود را عملی کنند، نظام جامعه اسلا می از هم گسیخته خواهد شد...>

امیر مومنان طبق این کلا م نورانی مدارا و نرمش با مخالفان را تا وقتی جایز می داند که گروه مخالف برای جامعه اسلا می از جهات مختلف امنیتی، فرهنگی و غیر آن خطرساز نگردند، در غیر این صورت مدارا و نرمش مشروع نخواهد بود.

نوشته شده در پنج شنبه 93 شهریور 6ساعت ساعت 5:58 عصر توسط مشتعلی| نظر بدهید